Η χρήση και η κατάχρηση εξαρτησιογόνων ουσιών αποτελεί ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα στη σύγχρονη κοινωνία και οπωσδήποτε είναι ένα φαινόμενο επιβαρυντικό και καταστροφικό τόσο για την κοινωνία την ίδια όσο και για τα μέλη της. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, συνηθίζαμε να θεωρούμε πως τα ναρκωτικά είναι ένα κακό «μακριά από εμάς», θεωρώντας πως δεν απειλεί την κυπριακή κοινωνία. Η εξέλιξη των πραγμάτων όμως, μας έφερε στο σημείο όπου γονείς, εκπαιδευτικοί και κοινωνικοί επιστήμονες να αντιληφθούμε πως πρόκειται περί υπαρκτού προβλήματος που απειλεί και τα δικά μας παιδιά.
Πολλά γράφονται για τα ναρκωτικά. Περιγράφοντας την φύση, την χρήση και τις παρενέργειες της κάθε ουσίας. Την μορφή της εξάρτησης και αργού θανάτου που δημιουργεί και φυσικά τις μεθόδους θεραπείας και αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος. Λίγα όμως γράφονται για την πρόληψη. Γι αυτόν τον λόγο, διάλεξα στο παρόν κείμενο να ασχοληθώ με τις αιτίες, και την πρόληψη του προβλήματος των ναρκωτικών.
Ο Scott Peck, διακεκριμένος αμερικανός ψυχίατρος και συγγραφέας ξεκινά το περίφημο βιβλίο του «The road less traveled», με την εξής φαινομενικά απλοϊκή, αλλά ουσιώδη διαπίστωση: Life is difficult, η ζωή είναι δύσκολη. Η ζωή είναι δύσκολη Δεν είναι εύκολη η ζωή του ανθρώπου. Εμπόδια, δυσκολίες, απογοητεύσεις βρίσκουμε οι άνθρωποι καθημερινά στον δρόμο μας. Ο πόνος και η ταλαιπωρία είναι κομμάτια αναπόσπαστα της ανθρώπινης φύσης. Ίσως από τότε που πρωτοδαγκώσαμε τον απαγορευμένο καρπό στον κήπο του παραδείσου, «καταδικασθήκαμε» να ταλαιπωρούμαστε καθημερινά. Τα ναρκωτικά και η κάθε μορφής εξάρτηση, αποτελούν εύκολους δρόμους, διαθέσιμες διεξόδους στα προβλήματα του ανθρώπου, στην δύσκολη ζωή του.
Ο Scott Peck, συνεχίζει σε ένα επόμενο βιβλίο του, με τον τίτλο : Furtheralong the road less traveled , στο όγδοο κεφάλαιο να μιλά για την εξάρτηση ως μια «ιερή ασθένεια» (Addiction, The sacred disease,p.136)
I think that people who become slaves to alcohol and other drugs are people who want, who yearn, to go back to Eden who want to reach Paradise, reach Heaven, reach home more than most ..
But ofcourse, one cannot go back to Eden. One can only go forward through the painful desert. The only way to reach home is the hard way. But addicts, who have a terribly yearning to go home, are going the wrong way back instead of forward
«Πιστεύω πως οι άνθρωποι που γίνονται σκλάβοι στο αλκοόλ και σε άλλα ναρκωτικά, είναι άνθρωποι που θέλουν, επιθυμούν, να επιστρέψουν πίσω στην Εδέμ που θέλουν να φτάσουν στον Παράδεισο, τον Ουρανό, να πάνε σπίτι- περισσότερο από τους περισσότερους
Αλλά, φυσικά, ο άνθρωπος δεν μπορεί να πάει πίσω στην Εδέμ. Μπορεί να πάει μόνο μπροστά, διαμέσου της επώδυνης ερήμου. Ο μόνος τρόπος για να πλησιάσει το σπίτι, είναι ο δύσκολος δρόμος. Αλλά οι εξαρτημένοι άνθρωποι, που έχουν μια φοβερή επιθυμία να πάνε σπίτι, πάνε από τον λάθος δρόμο- πίσω αντί μπροστά »
Θεωρώ πως η ουσία του προβλήματος της χρήσης και εξάρτησης ουσιών είναι αυτή. Η εύκολη λύση στα προβλήματα και αδιέξοδα της σύγχρονης εποχής.
Και ποια είναι αυτά τα προβλήματα που σπρώχνουν τους νέους στις εύκολες λύσεις;
Χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας που ενισχύουν το φαινόμενο της χρήσης:
- Κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα
- Κοινωνικά ξεριζώματα, παλιννόστηση, μετανάστευση
- Εξασθένηση κοινωνικών αξιών και θεσμών.
- Αποπροσανατολισμός του εκπαιδευτικού συστήματος
- Αλλαγή στην δομή και στις λειτουργίες της οικογένειας
- Φαρμακευτική κοινωνία
- Καταναλωτισμός
- Μέσα μαζικής ενημέρωσης διαφήμιση
- Διατάραξη ισορροπίας της φύσης αστικοποίηση
- Δυσοίωνες εργασιακές συνθήκες
- Παράταση σπουδών
- Οικονομική εξάρτηση από τους γονείς.
Η κοινωνική πραγματικότητα φαίνεται να είναι αρνητική και να ενισχύει την εμπλοκή σε παρεκκλίνουσες, προβληματικές συμπεριφορές
Οικογένεια:
- Απουσία στενής σχέσης με γονείς
- Έλλειψη παρακολούθησης και εποπτείας του παιδιού
- Έλλειψη ενδιαφέροντος για τις δραστηριότητες του
- Ασυνέπεια στις μεθόδους πειθαρχίας
- Υπερβολική αυστηρότητα ή παραχωρητικότητα
- Υπερβολική συναισθηματική εμπλοκή
- Ακαταλληλότητα των γονιών να λειτουργήσουν ως θετικά πρότυπα μίμησης
Ομάδες συνομηλίκων
Στο παρελθόν, έχει δοθεί μεγάλοι έμφαση στον αρνητικό ρόλο που παίζουν οι ομάδες συνομηλίκων στην μύηση στον κόσμο των ναρκωτικών. Οι σύγχρονες έρευνες όμως αποδεικνύουν, πως είναι περισσότερο οι γονείς αυτοί που ασκούν μια πρώιμη επιρροή στη μίμηση μοντέλων συμπεριφοράς χρήσης ουσιών και στην εκμάθηση αξιών και συνηθειών που σχετίζονται με το αλκοόλ και τα φάρμακα.
Μετά την χρήση έρχονται οι συνομήλικοι, ώστε να γίνουν η κυρίαρχη κοινωνική επιρροή. Με πιο απλά λόγια, τα παιδιά τα οποία επηρεάζονται αρνητικά από το οικογενειακό τους περιβάλλον, τείνουν να επιζητούν την συναναστροφή και την έγκριση από τις παρέες των συνομηλίκων τους, οι οποίες ήδη σχετίζονται με την χρήση.
Η χρήση κάποιας ναρκωτικής ουσίας αποτελεί ένα μέρος του συμπλέγματος των προβληματικών συμπεριφορών και η εμπλοκή σε μια προβληματική συμπεριφορά παρουσιάζει έναν κίνδυνο για εμπλοκή σε άλλες μορφές προβληματικής συμπεριφοράς.
ʼτομο:
Προβλήματα εφηβείας
Ανάγκη για κοινωνική ένταξη, ανακούφιση από προσωπικά προβλήματα.
Τα άτομα που έγιναν χρήστες είχαν θετικές προσδοκίες για τις ουσίες .
ʼρα το άτομο επιλέγει αν θα γίνει χρήστης ή όχι!!!!
Η Κοκκέβη (1987, η χρήση νόμιμων και παράνομων τοξικών ουσιών στην εφηβεία, Σύγχρονα θέματα παιδοψυχιατρικής , Αθήνα, Καστανιώτης) μιλά για ένα φαινόμενο πολυπαραγοντικής προέλευσης.
Οι περισσότεροι ερευνητές υποστηρίζουν πως υπάρχει ένας συνδυασμός παραγόντων:
Ψυχολογικών (προσωπικότητα του ατόμου)
Βιολογικών ( χαρακτηριστικά της ουσίας και τα βιολογικά χαρακτηριστικά του ατόμου)
Κοινωνικών ( κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες, οικογενειακό περιβάλλον κ.α.)
Η χρήση ουσιών και η εξάρτηση είναι μια προβληματική συμπεριφορά ( και με αυτήν την έννοια σύμπτωμα βαθύτερων δυσκολιών και προβλημάτων)
Οφείλει να είναι κανείς προσεκτικός όταν μιλά για καταστάσεις κινδύνου, γιατί πολλοί έφηβοι που φαίνεται να αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο ουδέποτε προχωρούν σε συμπεριφορά επικίνδυνη για τους εαυτούς τους ή τους άλλους ανθρώπους,
ή εμπλέκονται λιγότερο συγκρινόμενοι με τους συνομήλικους τους ή και ανεμπλέκονται φαίνεται να εγκαταλείπουν πιο γρήγορα από τους άλλους (Jessor, 1992, problem behavior and psychosocial development: a longitudinal study of youth, New York, Academic Press
Ο Scott Peck αναφέρει πως
What haracterizes mental health is not the absence of crises, but the ability to meet our crises early!
Ότι χαρακτηρίζει την ψυχική υγεία, δεν είναι η απουσία κρίσεων, αλλά η ικανότητα να αντιμετωπίζουμε τις κρίσεις μας εγκαίρως!
Και εκεί ακριβώς έγκειται η πρόληψη στο τομέα των εξαρτησιογόνων ουσιών.
Πώς το αναπτύσσουμε αυτό;
Πώς βοηθούμε τα παιδιά μας να μεγαλώσουν ως δυνατοί χαρακτήρες με ικανότητες να αντιμετωπίζουν ουσιαστικά τα προβλήματα τους και να αντιστέκονται στα ναρκωτικά;
θετικές επιδράσεις της οικογένειας:
- Δεσμός
- Συναισθηματική σύνδεση , καλές διαπροσωπικές σχέσεις
- Συμμετοχή σε οικογενειακές δραστηριότητες
- Αισθήματα ασφάλειας και αποδοχής
- Εκπαίδευση σε αξίες
- Καλή διαχείριση του άγχους
- Μοίρασμα ευθυνών
- Έκφραση συναισθημάτων
- Βαθειά επικοινωνία με κύριο χαρακτηριστικό την δυνατότητα αυτοαποκάλυψης σκέψεων (ανησυχιών) μεταξύ γονιών και παιδιών
Πέραν των καλών διαπροσωπικών σχέσεων και την παροχή συναισθηματικής ασφάλειας στα παιδιά, η οικογένεια, μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά της να αποκτήσουν μια έξη, μια στροφή προς την πνευματικότητα, την ενασχόληση με την προσωπική ανάπτυξη του ατόμου. Αυτό επιτυγχάνεται πρώτιστα μέσα από το προσωπικό μας παράδειγμα. Τα παιδιά μας, όταν μας παρατηρούν εμάς να δίνουμε έμφαση στην καλλιέργεια της ψυχής και όχι μόνο του σώματος μας, στην ανάπτυξη του μυαλού και της σκέψης μας, να αντιστεκόμαστε στην εμπορικοποίηση της ζωής και των αξιών της, να απορρίπτουμε τον καταναλωτισμό, τότε παίρνουν ουσιώδη μαθήματα από εμάς ώστε να μας μιμηθούν σε αυτές μας τις προσπάθειες.
Το να πουν ΟΧΙ στα ναρκωτικά τα παιδιά μας, έγκειται καθαρά σε μια προσωπική τους απόφαση. Κανείς άλλος δεν μπορεί να το πάρει αυτήν την απόφαση για τα ίδια. Δεν μπορούμε εξάλλου να βρισκόμαστε συνέχεια μαζί τους, σε κάθε στιγμή, ώστε να τους υπερπροστατεύουμε από κάθε κίνδυνο! Η μεγάλη πρόκληση για τους γονιούς και τους εκπαιδευτικούς στο θέμα της πρόληψης του εθισμού στις ναρκωτικές ουσίες, είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αναπτύξουν αυτή την ισχυρή θέληση ώστε να μπορούν να πάρουν την θαρραλέα απόφαση, να αντιμετωπίσουν τα όποια προβλήματα τους, τα οποία είναι διαφορετικά για το κάθε παιδί, χωρίς να φοβούνται τον κόπο και να δειλιάζουν μπροστά στον πόνο που απαιτεί η αυθεντική ζωή.
Η ζωή είναι δύσκολη, όλοι έχουμε προβλήματα, το πώς τα αντιμετωπίζουμε όμως, μπορεί να μας οδηγήσει στον προσωπικό μας παράδεισο, αυτόν της υπεύθυνης διαβίωσης με τις χαρές που δύσκολα κατακτούμε, αλλά είναι αυθεντικές και διαρκείς, ή στον ψεύτικο παράδεισο των ναρκωτικών ουσιών με τα θανατηφόρα αποτελέσματα τόσο σε σωματικό όσο και ψυχικό επίπεδο.
Τι λέει αυτό το ευφάνταστο διαφημιστικό σλόγκαν ενάντια στα ναρκωτικά; ΔΙΑΛΕΓΩ ΤΗΝ ΖΩΗ. Ας διαλέξουμε την ζωή, λοιπόν. Την ζωή που είναι δύσκολη, αλλά αξίζει τον κόπο να αγωνιστούμε για αυτήν και μέσα σε αυτήν. Η χαρά της δημιουργίας και της επίτευξης των στόχων μας, της υπερπήδησης των δυσκολιών μας δεν συγκρίνεται με την ψεύτικη και τόσο σύντομη ηδονή της όποιας ναρκωτικής ουσίας.
Θέκλα Πετρίδου
Ψυχολόγος
