Η επιστήμη της Ψυχολογίας είναι μια σχετικά σύγχρονη επιστήμη που μετρά κάτι παραπάνω από 100 χρόνια ζωής. Είναι μια επιστήμη που μελετά από την δική της σκοπιά όλες τις εσωτερικές και εξωτερικές συμπεριφορές του ανθρώπου. Ασχολείται με τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις πράξεις, τα κίνητρα και το τελικό αποτέλεσμα όλων αυτών, όπως τελικά διαφαίνεται στην εικόνα του ανθρώπου προς τα έξω. Οι ψυχολόγοι προσπαθούμε να κατανοήσουμε, να αναλύσουμε και να ερμηνεύσουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά ( εσωτερική και εξωτερική) και όσοι από εμάς είμαστε και ψυχοθεραπευτές, να βοηθήσουμε τους πελάτες μας να αλλάξουν, να θεραπεύσουν συμπεριφορές που τους δημιουργούν πρόβλημα στη λειτουργικότητα τους.

Το ζήτημα του βάρους, το να είναι κάποιος υπέρβαρος και παχύσαρκος ή λιποβαρής και ανορεξικός, είναι ένα θέμα που το μελετά και η ψυχολογία από την σκοπιά της.

Το τι είναι φυσιολογικό βάρος για έναν άνθρωπο είναι κάτι που καθορίζεται από τα γονίδια του και τον σωματότυπο του. Για κάθε άνθρωπο, το ιδεατό βάρος είναι διαφορετικό. Υπάρχουν δείκτες μέτρησης όμως, όπως το BMI και λιπομετρητικές συσκευές οι οποίες μας δίνουν ενδείξεις για το αν είμαστε λιποβαρείς, αν έχουμε βάρος σε φυσιολογικά αναμενόμενα επίπεδα, αν είμαστε υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.

Πιθανοί ψυχολογικοί λόγοι για την παχυσαρκία:

Υπάρχουν ψυχολογικοί λόγοι που ένας άνθρωπος είναι παχύσαρκος; Ή που υποσυνείδητα διαλέγει να έχει περισσότερο βάρος από το ιδεατό του;

Φαίνεται πως υπάρχουν. Αυτό δείχνει η έρευνα και η κλινική πρακτική.

Ας αναφέρουμε εν συντομία μερικούς από αυτούς:

• Comforteating. Το να τρώμε για να νιώσουμε καλύτερα. Κάθε φορά που τρώμε και γεμίζουμε το στομάχι μας, ο εγκέφαλος μας εκκρίνει ενδορφίνες, τα εγγενή ηρεμιστικά του οργανισμού. Έτσι, πολλοί άνθρωποι συνηθίζουμε όταν νιώθουμε άγχος, στενοχώρια, μοναξιά ή ανία, να τρώμε για να νιώσουμε καλύτερα. Έτσι παίρνουμε πολλές περισσότερες θερμίδες από αυτές που χρειάζεται ο οργανισμός μας για να λειτουργήσει, τις οποίες αποθηκεύει σε λίπος.
• Όταν καταπονούμε τον οργανισμό μας με αυστηρές υποθερμιδικές δίαιτες, τότε ο εγκέφαλος μας, μας διατάζει να φάμε επειγόντως. Μπαίνουμε σε μια πρωτόγονη λειτουργία επιβίωσης. Έτσι εξηγούνται οι νυχτερινές επιδρομές στο ψυγείο και οι βουλιμικές κρίσεις. Παχαίνουμε λοιπόν, όταν στερούμε το σώμα μας από την τροφή που χρειάζεται για να επιβιώσει κι έτσι τρώμε ανεξέλεγκτα μετά, με αποτέλεσμα να παίρνουμε πάλι περισσότερες θερμίδες από όσες χρειαζόμαστε για να λειτουργήσουμε, τις οποίες αποθηκεύει το σώμα μας σε λίπος.
• Κάποιοι άνθρωποι, υποσυνείδητα διαλέγουν να είναι παχουλοί ώστε να γίνουνvisible, «ορατοί» στο περιβάλλον τους. Αυτό μπορεί να συμβεί και σε παιδιά και σε μεγάλους. Αν οι γύρω μας δεν ασχολούνται μαζί μας, τότε αν παχύνουμε, αν μεγαλώσει ο όγκος μας τότε ίσως μας προσέξουν. Ίσως να ασχοληθούν μαζί μας και με αρνητικό τρόπο, με το να μας κάνουν παρατηρήσεις για το βάρος μας, αλλά ακόμα και η αρνητική σημασία είναι σημασία για τον άνθρωπο.
• ʼλλοι άνθρωποι υποσυνείδητα διαλέγουν να είναι παχουλοί ώστε να μην είναι ελκυστικοί. Για παράδειγμα, μια παντρεμένη γυναίκα που δεν είναι ευτυχισμένη στο γάμο της, αλλά δεν θέλει να απατήσει τον σύζυγό της, ούτε να χωρίσει, τότε μπορεί υποσυνείδητα να διαλέξει να παχύνει ώστε να μην την προσέχουν οι άλλοι άντρες και να μην έχει πειρασμούς.
• Και κάποιοι άλλοι υποσυνείδητα διαλέγουν να παχύνουν για να τιμωρήσουν τον εαυτό τους και να εξιλεωθούν από τυχόν ενοχές. Κάτι τέτοιο μπορεί να παρατηρηθεί σε ένα άτομο που είναι θύμα οποιασδήποτε κακοποίησης.

Αντικίνητρα για το αδυνάτισμα

• Όλοι οι παραπάνω πιθανοί ψυχολογικοί λόγοι για την παχυσαρκία, μπορούν να λειτουργήσουν ως αντικίνητρα, ώστε ένα άτομο που προσπαθεί να αδυνατίσει, να μην τα καταφέρνει.Και εκεί έρχεται η βοήθεια της ψυχοθεραπείας στο άτομο για να καταφέρει να υπερβεί τα αντικίνητρα αυτά. Όταν το υποσυνείδητο μας σαμποτάρει τις προσπάθειες μας να αδυνατίσουμε, τότε η ψυχοθεραπεία ως μέσον διερεύνησης του υποσυνειδήτου και θεραπείας των ενοχών, των φόβων και των ανασφαλειών, βοηθάει στο να βρούμε ποια είναι τα δικά μας αντικίνητρα και να τα εξαλείψουμε.
• Αντικίνητρα για την άσκηση. Δεν αρκεί μόνο να σταματήσουμε τοovereating, το να τρώμε δηλαδή περισσότερο από όσο χρειαζόμαστε για να αδυνατίσουμε. Χρειάζεται και να επιδοθούμε στην άσκηση. Και την αερόβια για το κάψιμο λίπους, και την αναερόβια για το κτίσιμο του μυϊκού μας συστήματος. Πολλοί άνθρωποι όμως, ενώ ξεκινούν με ενθουσιασμό ένα πρόγραμμα άσκησης, πολύ σύντομα το εγκαταλείπουν. Λένε πως βαριούνται, κουράζονται, δεν βρίσκουν χρόνο κτλ. Εδώ έχουμε ένα υποσυνείδητο αντικίνητρο. Το υποσυνείδητο του ατόμου, σαμποτάρει την προσπάθεια του για αδυνάτισμα. Εκεί έρχεται η βοήθεια της ψυχοθεραπείας, στο να διαγνώσει αυτό το αντικίνητρο και να βοηθήσει το άτομο να το υπερβεί και να το μετατρέψει σε κίνητρο για άσκηση και ζωή. Πολλές φορές η υποσυνείδητη άρνηση για άσκηση μπορεί να υποδηλώνει μια υποβόσκουσα κατάσταση κατάθλιψης. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αναγνωρίσει ότι έχει καταθλιπτικά στοιχεία, τα οποία να διαχειριστεί ψυχοθεραπευτικά και να τα υπερβεί. Εξάλλου, η άσκηση είναι ένα φυσικό αντικαταθλιπτικό!

Λιποβαρή άτομα και νευρική ανορεξία

Συνήθως ασχολούμαστε περισσότερο με την παχυσαρκία, επειδή είναι το πιο συχνό πρόβλημα βάρους στη σύγχρονη εποχή. Υπάρχει όμως και το αντίθετο πρόβλημα. Ένα άτομο δηλαδή να είναι λιποβαρές ή να πάσχει από νευρική ανορεξία.

Τα ψυχολογικά αίτια για να είναι ένα άτομο λιποβαρές, συνήθως έχουν να κάνουν με την ελκυστικότητα του και την εικόνα του σώματος του. Συναντούμε συνήθως ανησυχητικά χαμηλό βάρος σε γυναίκες οι οποίες πείθονται από την βιομηχανία της μόδας και της εικόνας, πως το ιδεατό κορμί είναι το ψηλό και υπερβολικά αδύνατο. Ένας δηλαδή σωματότυπος, αυτός του αδύνατου ανθρώπου, επιβάλλεται ως ο ιδανικός. Υπάρχουν όντως άνθρωποι που γεννιούνται με τα γονίδια να είναι αδύνατοι. Όσο και να τρώνε, δεν παχαίνουν. Αυτοί όμως είναι μια πολύ μικρή μερίδα του συνολικού πληθυσμού. Οι περισσότεροι από εμάς, ειδικά στην Κύπρο που είναι μια μεσογειακή χώρα, έχουμε γονίδια για να είμαστε πιο «γεμάτοι» από ότι προστάζει η μόδα και πάλι να έχουμε φυσιολογικά ποσοστά λίπους και βάρους στον οργανισμό μας.

Η νευρική ανορεξία (ή ψυχογενής ανορεξία), είναι μια πολύ σοβαρή ασθένεια η οποία μπορεί να οδηγήσει μέχρι και στον θάνατο. Συνήθως τα άτομα που παθαίνουν ανορεξία, ξεκινούν από μια αυστηρή υποθερμιδική δίαιτα και σταδιακά καταλήγουν στο να μειώνουν στο ελάχιστο την τροφή με αποτέλεσμα να χάνουν πολύ βάρος, να μειώνεται στο ελάχιστο το λίπος στον οργανισμό τους, οι γυναίκες να σταματούν να έχουν περίοδο και ο οργανισμός τους να εξασθενεί. Παρόλα αυτά το άτομο εξακολουθεί να πιστεύει πως είναι παχύσαρκο, βλέπει τον εαυτό του στον καθρέφτη και ενώ είναι σκελετωμένο, πιστεύει πως ακόμα είναι παχουλό. Υπάρχουν θεωρίες που υποστηρίζουν πως η νευρική ανορεξία έχει καθαρά ψυχολογικά αίτια και άλλες πως προκαλείται από την αυστηρή δίαιτα.

Όπως και να ‘χει το πράγμα όμως, η αντιμετώπιση της νευρικής ανορεξίας πρέπει να γίνεται από μια ομάδα ειδικών. Παθολόγο, ψυχίατρο, ψυχολόγο-ψυχοθεραπευτή, ενδοκρινολόγο και διατροφολόγο. Στο εξωτερικό υπάρχουν ειδικά κέντρα αντιμετώπισης της νευρικής ανορεξίας. Στην Κύπρο, δυστυχώς, δεν έχουμε ακόμα κάτι τέτοιο. Αν προσέξετε συμπτώματα ανορεξίας σε άτομο του περιβάλλοντος σας, τότε πρέπει να το πιέσετε, ακόμα και εξαναγκάσετε να επισκεφτεί τους ειδικούς. Γιατί τα άτομα αυτά δεν παραδέχονται, δεν πιστεύουν πως έχουν πρόβλημα και στόχος τους πάντοτε είναι να αδυνατίσουν παραπάνω έστω κι αν έχουν φτάσει στα όρια της ανθρώπινης εξάντλησης. Και δυστυχώς, η κατάληξη της νευρικής ανορεξίας, αν δεν αντιμετωπιστεί θεραπευτικά, είναι ο θάνατος.

Η επιστήμη της ψυχολογίας ασχολείται και με την διάγνωση, ανάλυση και αντιμετώπιση των προβλημάτων που έχουν σχέση με το βάρος του ανθρώπου από την δική της σκοπιά. Σε συνεργασία με άλλες επιστήμες όπως την ιατρική και τις σχετικές ειδικότητες της, την διατροφολογία την φυσική αγωγή μπορεί να συνεισφέρει στην αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων.

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια.

Το παρόν δημοσιεύτηκε ως κεφάλαιο σε ενημερωτικό βιβλίο που εξέδωσε το ιδιωτικό νοσοκομείο Αρεταίειο το 2010 υπό την αρχισυνταξία της Δρος Στέλιας Καδή, Ενδοκρινολόγου

Η Κύπρος συγκαταλέγεται ανάμεσα στις χώρες με το ψηλότερο ποσοστό κατοίκων με πανεπιστημιακή μόρφωση.

Μετά το 1960 και ακόμη περισσότερο μετά το 1974 θεωρείται μόδα, απαραίτητο όλα τα παιδιά τελειώνοντας τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση να προχωρήσουν στην τριτοβάθμια. Κι αυτά που έχουν κλίση κι αυτά που δεν έχουν. Κι όσα δεν το καταφέρνουν να καταλήγουν συχνά στην αυτοϋποτίμηση, και σε αισθήματα κατωτερότητας…

Αυτό όμως δεν σημαίνει πως είμαστε και μορφωμένος λαός. Η μόρφωση είναι ευρεία έννοια, κατά τη γνώμη μου. Δεν περιλαμβάνει μόνο το να περάσεις τα μαθήματα στο πανεπιστήμιο και να πάρεις το πτυχίο σου. Αυτό είναι ένα κομμάτι σημαντικό και όντως έχει ανθρώπους, οι οποίοι μοχθούν ιδιαίτερα για να το πετύχουν, αν και δεν τους βγαίνει «φυσικά» και είναι αξιέπαινοι για αυτό. Είναι ένα πρώτο βήμα για την πρόσβαση στη γνώση και την παιδεία.

Η σύγχρονη τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι τόσο κατακερματισμένη, που μπορεί να παράγει γρανάζια της μηχανής που να δουλεύουν επαρκώς. Παράγει όμως πολύπλευρα μυαλά; Ανθρώπους που αναζητούν με λαχτάρα τη γνώση, την επίγνωση και την πνευματική πρόοδο;

Ανθρώπους που διαβάζουν βιβλία από ευχαρίστηση, που λατρεύουν τις συζητήσεις πάνω σε φιλοσοφικά και ιδεολογικά θέματα, που προβληματίζονται, που πειραματίζονται φιλοσοφικά και γνωσιολογικά και που καταλήγουν στο Σωκρατικό «εν οίδα ότι ουδέν οίδα», που για μένα είναι η επιτομή της γνώσης και η πιο λιτή περιγραφή της μεταμοντέρνας διανόησης;

Η ζωή είναι πολύπλοκη και αναπάντεχη. Τα πράγματα δεν έρχονται ποτέ όπως τα περιμένουμε. Ο Ηράκλειτος το αποτύπωσε τόσο εύστοχα στο «τα πάντα ρει». Η μόρφωση μας και η παιδεία μας, μπορούν πραγματικά να μας ανεβάσουν το δείκτη της διανοητικής και συναισθηματικής μας ευφυΐας, αν μας βοηθήσουν στο να γίνομαι πιο ευέλικτοι και να μπορούμε να προσαρμοζόμαστε σε νέες, αναπάντεχες συνθήκες. Γιατί στην ουσία η διανοητική νοημοσύνη μετράει την προσαρμογή σε εξωτερικές συνθήκες και η συναισθηματική σε εσωτερικές.

Αυτά για τροφή για σκέψη. . .

Θέλω να πιστεύω πως έχουμε ψηλότερα επίπεδα ουσιαστικής μόρφωσης ως λαός, από ότι δείξαμε μέχρι σήμερα. Πως μπορούμε να απαγκιστρωθούμε από αγκυλώσεις του παρελθόντος και να εστιαστούμε στο παρόν και στο μέλλον μας, επιδεικνύοντας την ανάλογη ευελιξία, ώστε να μπορέσουμε να επιβιώσουμε. Και ουσιαστικά, και οικονομικά και πνευματικά. Το εύχομαι ολόψυχα!

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια, συγγραφέας

Κάθομαι και σκέφτομαι… Μια πολύ συχνή ερώτηση, αν και θα έλεγα απόλυτη, ρατσιστική σχεδόν δήλωση, που ακούω πολύ συχνά στο γραφείο από τις πελάτισσες μου, στην βεράντα μου από τις φίλες μου, και κάποιους «ενδιαφερόμενους» φίλους μου  και που  πρόσφατα έντρομη άκουσα από την δεκάχρονη κόρη μου! «Δεν υπάρχουν άντρες σήμερα!»

Μα πού πήγαν;  Τους πάτησε το τρένο όπως θα έλεγε και το λαϊκό άσμα. Ποιο τρένο όμως; Γιατί όλο και περισσότεροι σύγχρονοι κύπριοι άντρες δυσκολεύονται να παίξουν το ρόλο του αρσενικού για τον οποίο υποτίθεται πως έχουν εκπαιδευτεί;

Και ποιος είναι αυτός ο ρόλος του αρσενικού;  Το κοινωνικό στερεότυπο για το αντριλίκι δεν άλλαξε ή δεν θα έπρεπε να αλλάξει με την χιονοστιβάδα των κοινωνικών αλλαγών των τελευταίων δύο δεκαετιών; Γιατί τα θέλουμε όλα δικά μας λοιπόν; Και μια μεταπατριαρχική κοινωνία και μετροσέξουαλ άντρες και άντρες με κότσια. Θα παίξω τον δικηγόρο του διαβόλου για άλλη μια φορά. Εσυγχύσαμεν τα πλάσματα του Θεού!

Ενώ όταν ήμουν μικρή ποθούσα απεγνωσμένα να βγάλω πουλί, να γίνω δηλαδή αγόρι για να έχω περισσότερα κοινωνικά προνόμια, σήμερα νιώθω τυχερή που στην κυπριακή κοινωνία του 2010 είμαι γυναίκα. Τουλάχιστον, έχω κάποιες κοινωνικές και οικονομικές κατακτήσεις για τις οποίες να περηφανεύομαι και να μου ευκολύνουν την ζωή, μπορώ να ζήσω και χωρίς σύντροφο, ( και να αρρωστώ ψυχολογικά για αυτόJ, αλλά μπορώ), και οπωσδήποτε είμαι κυρία χωρίς να είμαι παντρεμένη. Δυναμική με αντρικά κότσια που απωθώ τους καημένους τους τρομοκρατημένους εκπρόσωπους του αρσενικού ετεροφυλόφιλου κομματιού της πίττας ή καταλαβαίνω από χίλια μίλια μακριά τους γυναικάδες δανδήδες, τους οποίους αποκρούω ως άλλος δεινός παίκτης του baseball.

Είναι δύσκολο στη σημερινή κυπριακή κοινωνία να είσαι άντρας.

Γιατί;

Επειδή πρέπει να πετύχεις όλα τα παραδοσιακά στάδια αντρικής κοινωνικής εξέλιξης όπως σχολείο, στρατός ( μεγάλο παλούκι), πανεπιστήμιο, εξεύρεση εργασίας ( άλλο μεγαλύτερο παλούκι κι αυτό) , να αποκτήσεις χρήματα και περιουσία ( που αν δεν έχουν οι γονείς σου, την έβαψες κανονικά, πέρασαν οι εποχές που μπορούσες εύκολα να αυτοδημιουργηθείς), να αποκτήσεις ένα καθωσπρέπει αυτοκίνητο, να είσαι ανδροπρεπής , ντούρος και ανθεκτικός στο σεξ.

Και όταν και αν  τα πετύχεις αυτά, θα πρέπει να τα συνδυάσεις με ένα μοντέρνο ντύσιμο, κούρεμα και αποτρίχωση ( οι περισσότερες γυναίκες σήμερα, κάτω των 40 δεν ανέχονται τις τρίχες, όσο κι αν αυτές είναι δείγμα ψηλής συγκέντρωσης τεστοστερόνης στο αίμα, άρα και ανδρισμού). Θα πρέπει να είσαι fit και γυμνασμένος.  Θα πρέπει να μάθεις να αυτοσυντηρείσαι, να μαγειρεύεις, να πλένεις, να σιδερώνεις και να είσαι διαθέσιμος να αλλάζεις πάνες και να λούζεις μωρά. Θα πρέπει να μάθεις να μιλάς, να εξωτερικεύεις τα αισθήματα σου, να κάνεις συναισθηματική κουβέντα με το ταίρι σου και κοινωνική κουβέντα με τις φίλες της. Να δείχνεις κατανόηση στα γυναικεία ξεσπάσματα. Κι εσύ δεν δικαιούσαι να θυμώνεις, να φωνάζεις, να υβρίζεις, δεν είναι ευγενικό. Να μην ασχολείσαι πολύ με την μάππα, δεν την αντέχουν οι κορούδες. Να ακούς ρομαντική μουσική, να ξέρεις όλα τα κουτσομπολιά της showbiz και να μιλάς πολλή ώρα στο τηλέφωνο και να απαντάς μηνύματα άμα τη παραλαβή τους. Να είσαι τολμηρό αρσενικό που να φλερτάρει, να δέχεσαι τις χυλόπιτες από τις σνομπ κορούδες, (χωρίς να παραπονιέσαι και να πέφτει το ηθικό σου),οι οποίες θέλουν να δείξουν κουλ μπροστά στις φίλες τους, έστω κι αν λυσσιούν να σε γνωρίσουν. Να είσαι όμως παράλληλα και σοφτ, να μην σηκώνεις κκελλέν μέσα στην σχέση, να κάμνεις και να συμφωνείς με ότι λαλεί η κοπελλούα σου ή η γυναίκα σου. Ειδικά, αν είναι και «καλή κοπέλα», από σπίτι και κάνει για γάμο.

Και να έχεις και την μάμα σου να σε καλοκρατεί, να σε υπερπροστατεύει, να σε δυσκολεύει από του να ανεξαρτητοποιηθείς και να σε εξωθεί από την μια στο να είσαι σεξουαλικά ενεργός και μάγκας και γυναικάς και από την άλλη να προσέχεις να μεν σε τυλίξει καμιά. Σαν να τζι ετζιείνη εν ετύλιξεν τον παπά σου για να σε κάμει. Και ταυτόχρονα να δίνει εντολές στην αδελφή σου, αν έχεις, να προσέχει να μην την περιπαίξει κανένας.

Να ζεις σε μια κοινωνία που μηδενίζει τον γάμο, την οικογένεια και την αξία της μονογαμικότητας. Που περιπαίζει όποιον τολμήσει να παντρευτεί και που ταυτόχρονα σε ρωτούν ούλλοι, γνωστοί, συγγενείς και φίλοι και άγνωστοι ακόμα, γιατί δεν παντρεύτηκες; Μήπως έχεις κανένα πρόβλημα;

Ρε παιθκιά, αν ήμουν άντρας ήταν να συγχυστώ. Ήταν να αφεθώ να με πατήσει το τρένο. Ήταν να κωλώνω να ζητήσω μιας κυπραίας το τηλέφωνο της. Ήταν να φοβούμαι και να την κάνω με ελαφρά πηδηματάκια όταν ένιωθα τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα με μια νέα γνωριμία. Γιατί μπορεί να με τυλίξει όπως μου είπεν η μάμα μου. Γιατί μπορεί να μην καταφέρω να ανταποκριθώ σε όλα αυτά τα αντικρουόμενα που περιμένει από μένα μια γυναίκα και μια κοινωνία.

Κι αν γνώριζα και καμιά γυναίκα ολοκληρωμένη που να με καλύψει συναισθηματικά και ερωτικά, και που για να το καταφέρει αυτό το πιο πιθανόν να έχει περάσει από γάμο, να έκαμεν κοπελλούθκια και να χώρισεν, τότε ήταν να τρέμω ακόμα παραπάνω. Γιατί θα είχα σίγουρον τον οικογενειακό και οικονομικό αποκλεισμό. Ε!  Ήταν να κάτσω στ’ αυκά μου τζιαι να παίζω playstation τζιαι futsall και να μου φύει κάθε όρεξη και για το σεξ ακόμα. Γιατί, το να είσαι άντρας στην Κύπρο σήμερα εν πολλά δύσκολο πράμα!  Έλεος!

Σοβαρά τώρα,

Χιουμοριστικά γραμμένο το κείμενο, αναφέρεται όμως σε μια ψυχοκοινωνιολογική πραγματικότητα. Ο ρόλος του άντρα στη σημερινή κυπριακή κοινωνία χρειάζεται αναθεώρηση. Ο ρόλος της γυναίκας έχει αλλάξει και δεν μπορούμε να περιμένουμε πως ο αντίστοιχος αντρικός θα παραμείνει ο ίδιος και να εξακολουθήσουμε να ταιριάζουμε. Η κοινωνία μας βρίσκεται σε ένα μεταβατικό στάδιο από την πατριαρχία στην ισότητα ή ακόμα και την μερική επαναφορά της μητριαρχίας. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε να είμαστε ανοικτοί και δημιουργικοί και ως άτομα και ως κοινωνία για να βρούμε τρόπους να αναθεωρήσουμε επιτυχώς τα πρότυπα μας και να μπορέσουμε να συμβιώσουμε αρμονικά. Κάτι, που με ευχαρίστηση, διαπιστώνω στους σημερινούς εφήβους. Όσο κι αν τους έχουμε φυτέψει κάποια από τα δικά μας στερεότυπα στο μυαλουδάκι τους, καταφέρνουν κι εφευρίσκουν νέους τρόπους συνδυασμού και συνύπαρξης των δύο φύλων! Μπράβο τους!

Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Avant Garde το 2010

Θα αλλάξω, θα κάνω, θα ράνω, με το νέο χρόνο σίγουρα…

(Ψυχολογία κινήτρων.)

Νέος χρόνος μπαίνει και είθισται να παίρνουμε δραματικές αποφάσεις αλλαγής (resolutions). Με το νέο χρόνο θα κόψω το κάπνισμα, θα ελαττώσω το ποτό, θα κάνω δίαιτα, θα αθλούμαι, θα χωρίσω αυτόν τον άχρηστο γκόμενο, θα αρχίσω το τένις κτλ.

Πόσοι όμως από μας καταφέρνουμε να τηρήσουμε αυτές τις ριζικές αποφάσεις; Οι περισσότεροι προσπαθούμε για λίγο και μετά τα παρατάμε…

Γραφόμαστε στο γυμναστήριο, παίρνουμε και το χρονιαίο πακέτο, τρομάρα μας, πάμε μια φορά, δύο, πιανόμαστε, κουραζόμαστε και κρεμάμε την αθλητική τσάντα πάνω στον διάδρομο που έχουμε στο σπίτι. Εκεί όπου κρεμάμε και τα ρούχα μας…

Αρχίζουμε την δίαιτα, συνήθως μια που μας έδωσε η ξαδέλφη μας, ή αυτήν που μας είχε δώσει η διαιτολόγος πρόπερσι. Ξεκινούμε σταθερά, πάμε μια δυο μέρες, άντε και μια βδομάδα το πολύ και μετά, αν φάω αυτή την σοκολάτα δεν πειράζει, ξέμεινα στον δρόμο και δεν έχω φαγητό μαζί μου ας φάω κανένα κουτάκι πατατάκια και δώστου ο κατήφορος … Ώσπου φτάνουμε στο σημείο να πούμε αφού την χάλασα που την χάλασα την δίαιτα, ας τρώω ότι θέλω. Και βάζουμε και δυο – τρία κιλά από αυτήν την ιστορία.

θα κόψουμε το κάπνισμα από την πρώτη του χρόνου. Ως την τελευταία μέρα, ακόμη και την παραμονή της Πρωτοχρονιάς καπνίζουμε αβέρτα κουβέρτα, αφού θα το κόψουμε που θα το κόψουμε, έρχεται η Πρωτοχρονιά, πετούμε επιδεικτικά στον κάλαθο το τελευταίο μισοκαπνισμένο πακέτο και το κόψαμε! Ως την επόμενη φορά που θα μας πιάσουν τα νεύρα για κάτι που έγινε στο σπίτι, ή θα μας την σπάσουν τα παιδιά ή οι γονείς μας, ή θα έχουμε ένα καβγαδάκι με τον σύντροφο μας και πεταγόμαστε ως τηλεκατευθυνόμενα ρομπότ προς το πλησιέστερο περίπτερο να εφοδιαστούμε με το ναρκωτικό μας….

Και με το ποτό το ίδιο. Δεν θα ξαναπιώ, σταγόνα δεν θα βάλω στο στόμα μου. Το κόβω από την Πρωτοχρονιά. Εννοείται, πως την Παραμονή γινόμαστε στουπί, αφού με την πρώτη του χρόνου δεν θα ξαναπιούμε σταγόνα. Και κοιμόμαστε ήσυχοι μέχρι το επόμενο πάρτι που θα μας ρωτήσουν τι θα πιείτε; Και καλά τι θα πάθω με ένα ποτηράκι κρασί, τι θα γίνει αν πιω λίγη σαμπάνια, λίγο ουίσκι στον πάγο; Και το λίγο γίνεται πολύ, κι αφού ήπια απόψε γιατί να μην πιω και αύριο βράδυ που γιορτάζει και ο τάδε και φτου κι απ’ την αρχή…

Όσο για το θα χωρίσω από μια προβληματική σχέση, αυτό κι αν είναι δύσκολο να το πετύχουμε, όσο κι αν το αποφασίσουμε… Κατ’ ακρίβεια, αφορμή για να γράψω γι’ αυτό το θέμα είναι η τεράστια δυσκολία που συναντώ συχνά σε ανθρώπους που έρχονται να πάρουν επαγγελματική βοήθεια από μένα για να πετύχουν μια τέτοια απόφαση. Κόλλημα βρε παιδί μου, κόλλημα. Να το βλέπουν από μόνοι τους πως το άτομο δεν αξίζει, πως τους έχει κάνει τα κέρατα τους να πιάνουν Κάιρο, πως τους κακομεταχειρίζεται, πως τους βλάπτει ψυχικά ίσως και σωματικά κάποιες φορές, πως κινδυνεύουν τα παιδιά τους από αυτόν τον σύντροφο, πως τους τρώει τα χρήματα τους και καθαρά είναι μια βδέλλα κολλημένη στην πλάτη τους και τους ρουφάει το αίμα. Και παρόλα αυτά να μην ξεκολλούν. Να το παίρνουν απόφαση, να το ξαναπαίρνουν και πάλι να μωρέ τον/την λυπάμαι, μα έχω αισθήματα, μα δεν είναι τόσο εύκολα τα πράγματα και ούτω καθεξής… Και το πιο θεϊκό απ’ όλα! Μου υποσχέθηκε πως θ’ αλλάξει! Και τον/την πιστεύω και γιατί εσύ δεν πείθεσαι;

Δεν πείθομαι γιατί τα έχω δει εκατοντάδες φορές αυτά τα πράγματα. Όταν κάνουμε πράγματα για τους άλλους, όταν υποσχόμαστε πως θα αλλάξουμε για να ευχαριστήσουμε κάποιον άλλο και όχι τον εαυτό μας, όταν το κίνητρο μας για αλλαγή είναι να μην χάσουμε την βολή μας, τότε δεν υπάρχει περίπτωση να αλλάξουμε!

Κι ερχόμαστε στο ζουμί. Οι αποφάσεις μας για αλλαγή δεν πετυχαίνουν όταν τα κίνητρα μας δεν είναι βοηθητικά προς αυτόν τον σκοπό. Μπορεί να το λέμε και να το εννοούμε. και σίγουρα δεν γουστάρουμε να περιπαίζουμε τον εαυτό μας πρώτα για το ότι θα πετύχουμε κάτι, αλλά αν από μέσα μας, υποσυνείδητα δεν είμαστε σίγουροι για αυτό ή έχουμε αμφιβολίες και διάφορα άλλα «αντικίνητρα», τότε η προσπάθεια μας είναι καταδικασμένη για αποτυχία…

Και εδώ θα με ρωτήσετε, και πότε βρε Θέκλα, είναι τα κίνητρα μας βοηθητικά; Πότε δεν σαμποτάρουμε υποσυνείδητα οι ίδιοι τις αποφάσεις μας; Όταν αυτές τις παίρνουμε για εμάς και καθαρά για εμάς και όλο μας το είναι συνηγορεί πως κάτι τέτοιο είναι για το καλό μας. Για παράδειγμα αν θέλω να κόψω το κάπνισμα επειδή εγώ νιώθω πως μου κάνει κακό στην υγεία ή στην τσέπη μου, ή επειδή εγώ δεν γουστάρω πλέον την μυρωδιά του καπνού στο χώρο μου, στα ρούχα μου και στα μαλλιά μου, τότε θα το πετύχω. Αν το κάνω όμως επειδή απαιτεί κάτι τέτοιο ο σύντροφος μου ή οι γονείς μου,  και νιώθω καταπίεση γι’ αυτό, το πιο πιθανό είναι να ξαναρχίζω το κάπνισμα έχοντας το υποσυνείδητο αντικίνητρο να πικάρω τον άλλο που με καταπιέζει έτσι.

Ή αν ξεκινούμε την δίαιτα επειδή εμείς νιώθουμε πως χρειαζόμαστε κάτι τέτοιο, επειδή μπουχτίσαμε το ακατάσχετο φαγητό, επειδή δεν μας χωράν τα ρούχα που μας αρέσουν και θέλουμε εμείς να νιώθουμε πιο κομψοί και αδύνατοι, τότε έχουμε πολλές πιθανότητες να το καταφέρουμε. Και είναι και πιο πιθανό να αναζητήσουμε και να λάβουμε την βοήθεια ενός ειδικού για αυτό το θέμα όπως είναι ο διατροφολόγος ή ο διαιτολόγος. Και θα πηγαίνουμε στα ραντεβού μας και θα συνεργαζόμαστε με χαρά με τον ειδικό, επειδή θα είναι κάτι που θέλουμε εμείς για τον εαυτό μας. Η πιο συνηθισμένη περίπτωση αντικινήτρου για το αδυνάτισμα, είναι όταν ένα άτομο μπορεί μεν να λέει και να πιστεύει πως θέλει να αδυνατίσει, ενώ υποσυνείδητα να επιθυμεί να παραμείνει παχουλό ώστε να είναι λιγότερο ελκυστικό και να μην εκτίθεται σε πειρασμούς και κινδύνους, όπως για παράδειγμα να απατήσει τον σύντροφο του αν είναι δεσμευμένο ή να μπει σε μια ερωτική σχέση αν είναι ελεύθερο και να κινδυνεύει να πληγωθεί.

ʼρα λοιπόν, τα resolution μας έχουν πιθανότητες να επιτευχθούν όταν τα κίνητρα μας αφορούν τον εαυτό μας και όταν το κάνουμε καθαρά για εμάς και όχι για κανέναν άλλο. Επειδή όταν κάνουμε πράγματα για τους άλλους, θα έρθει μια στιγμή που θα θυμώσουμε μαζί τους για κάτι, ή που θα διαταραχθεί η σχέση μας με οποιονδήποτε τρόπο και τότε το πιο πιθανόν είναι να πετάξουμε στο καλάθι των αχρήστων την όποια απόφαση πήραμε και να νιώθουμε και άσχημα για τον εαυτό μας από πάνω…

Καλή Χρονιά, φίλοι μου, σας εύχομαι! Ότι επιθυμείτε εσείς για εσάς, για το δικό σας καλό εύχομαι να το πετύχετε! Κι η ευχή μου δεν είναι και τόσο απαραίτητη, γιατί είπαμε, ότι κάνουμε για εμάς και μόνον, αυτό γίνεται εύκολα και σίγουρα…

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος

το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Avant Garde το 2010