Πρωτοσέλιδο εφημερίδας «Αγλαντζιά»

Έκτακτη έκδοση τέλος Αυγούστου.

——————————————————–Για την αεροπορική τραγωδία του Ήλιος που συγκλόνισε την Κύπρο και την Ελλάδα.

Καθηλωμένοι μπροστά στις μικρές οθόνες μας βρεθήκαμε όλοι την παραμονή του φετεινού Δεκαπενταύγουστου. Μια ανείπωτη και απροσδόκητη αεροπορική;H τραγωδία κτύπησε το μικρό σε έκταση και πληθυσμό νησί μας. 121 συνάνθρωποί μας σκοτώθηκαν καθ΄οδόν προς τις διακοπές τους. Ανάμεσά τους πολλές οικογένειες με μικρά παιδιά.

Όταν στις αρχές του καλοκαιριού γράφαμε για τον προγραμματισμό των διακοπών μας κάτι τέτοιο δεν το είχαμε κατά νου. Κι αυτό ακριβώς είναι που μετρά το μέγεθος της τραγωδίας, το ότι είναι απρόβλεπτη και απρογραμμάτιστη, ότι κτυπά εκεί που δεν την περιμένεις, σε βρίσκει απροετοίμαστο και χαλαρό. Ανέτοιμο να αντεπεξέλθεις σε ο,τι και όσα αυτή συνεπάγεται.

Φρικιαστικές οι εικόνες, ασύλληπτο το μέγεθος του χαμού και της απώλειας για τους συγγενείς, τους φίλους, τους ανθρώπους που αγάπησαν και αγαπήθηκαν από αυτούς που έφυγαν. Πολύωρες τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές, ζωντανές συνδέσεις, εκτιμήσεις, αναλύσεις ειδικών και μη. Ένα σωρό χρήσιμες και άχρηστες πληροφορίες να μας κτυπούν ανελέητα, εμάς τους αγνώστους προς την τραγωδία και ακόμη χειρότερο τους γνωστούς προς αυτήν, τους συγγενείς και τους δικούς των άτυχων αυτών ανθρώπων.

Σιγά σιγά τα φώτα της δημοσιότητας θα χαμηλώσουν, οι φωνές και οι συζητήσεις θα κοπάσουν, το θέμα βεβαίως δε θα ξεχαστεί, αλλά θα πάψει να είναι το επίκεντρο της δημοσιότητας και των συζητήσεών μας. Για μας τους «άσχετους» θα παραμείνει ένας αδιόρατος φόβος και τρόμος σε κάθε επόμενη πτήση, κάτι που μέχρι τώρα ήταν μακριά από εμάς. Κανένα κυπριακό αεροπλάνο δεν είχε πέσει μέχρι τώρα, ο κίνδυνος ήταν μόνο φανταστικός στους λίγους που υπέφεραν από φοβία των πτήσεων. Τώρα όλοι θα έχουμε να χειριστούμε εγκεφαλικά και συναισθηματικά τα νέα δεδομένα κάθε φορά που σκεφτόμαστε να χρησιμοποιήσουμε αυτό το μέσον για τις μετακινήσεις μας. Όσοι δε, έχουμε αγαπημένα πρόσωπα που εργάζονται σε αεροπορικές εταιρείες και η ζήση τους προέρχεται από το πέταγμα στους αιθέρες, θα ανησυχούμε ακόμη περισσότερο.

Οι συγγενείς και οι οικείοι των επιβατών του μοιραίου αεροπλάνου, θα έχουν ακόμη περισσότερες δυσκολίες για να αντεπεξέλθουν στις νέες συνθήκες ζωής μετά το τραυματικό γεγονός του δυστυχήματος.

Και τώρα πώς;

Πώς ξυπνάς το πρωί με την αυτόματη γνώση πως το αγαπημένο σου πρόσωπο έφυγε; Πώς αντέχεις τη δύσκολη καθημερινή πραγματικότητα της έλλειψης της αγάπης, της επαφής και της πρακτικής βοήθειας αυτού που ποτέ πια δε θα είναι εδώ; Ο σύντροφος που έχασε το σύντροφό του, ο γονιός που έχασε το παιδί του, τα παιδιά που έχασαν τους γονείς τους…

Πώς πας το βράδυ για ύπνο γνωρίζοντας πως εφιάλτες και αναμνήσεις επώδυνες θα αναστατώνουν τον ούτως ή άλλως λιγοστό πια ύπνο σου; Τους πρώτους έξι μήνες είναι πολύ πιθανόν, ο ύπνος να είναι διαταραγμένος. Ο οργανισμός χρησιμοποιεί και αυτό το μέσον για να αντεπεξέλθει στο σοκ και να προσαρμοσθεί στη νέα πραγματικότητα.

Δύο κλινικές οντότητες παρατηρούνται.

Η μια είναι αυτή του πένθους και η άλλη της μετατραυματικής διαταραχής στρες.

Το πένθος είναι μια φυσική διαδικασία του οργανισμού για να αντέξει στο χαμό. Τα άτομα που πενθούν βρίσκονται σε μια κατάσταση βαθιάς θλίψης. Νιώθουν συνεχώς βαθιά λυπημένοι, δεν μπορούν να διενεργήσουν εύκολα τις καθημερινές τους λειτουργίες, κλαινε πολύ συχνά, δεν έχουν όρεξη σχεδόν για τίποτα. Αναμνήσεις είτε ευχάριστες είτε επώδυνες έρχονται στο μυαλό τους, οι οποίες τους προκαλούν ακόμη περισσότερα κλάματα. Νιώθουν οργή για τους υπαίτιους του θανάτου και συχνά ζητούν εκδίκηση για να ηρεμήσουν.

Η διαταραχή μετατραυματικού στρες μοιάζει με το πένθος, αλλά διαφέρει στο ότι το άτομο συχνά ψάχνει να βρει τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να βοηθήσει στο να αποφευχθεί η τραγωδία, υποσυνείδητα δηλαδή προσπαθεί να φταίξει τον εαυτό του για αυτό που έγινε. Ο ύπνος όπως είπαμε διαταράσσεται και αναπτύσσονται φοβίες. Στην περίπτωση αυτή σίγουρα η φοβία των πτήσεων θα έχει την πρώτη θέση. Συχνά το άτομο ξαναζεί νοερά αυτήν την τραυματική εμπειρία, την ανακοίνωση ίσως του τραγικού συμβάντος, τις πρώτες ώρες αγωνίας μέχρι να ανακοινωθεί η λίστα των επιβατών, τις εικόνες που αντίκρισε όταν πήγε για αναγνώριση του αγαπημένου του στην Ελλάδα κ.ο.κ.

Το να βρούμε ποιος έφταιξε και να θυμώσουμε μαζί του, ακόμη καλύτερα να βρούμε τρόπο να τον τιμωρήσουμε και να τον εκδικηθούμε, θα μας δώσει μια κάποιου είδους λύτρωση και αίσθηση ελέγχου του μέλλοντος. Αυτό που κάνει τον άνθρωπο πιο απελπισμένο και πιο λυπημένο από ποτέ, δεν είναι μόνο η απώλεια αυτή καθαυτή, αλλά και η αίσθηση έλλειψης ελέγχου. Εάν βρούμε τους αίτιους και τους τιμωρήσουμε τότε την επόμενη φορά θα ξέρουμε τον τρόπο για να αποφύγουμε μια παρόμοια κατάσταση. Αυτό βέβαια ίσως φαντάζει λίγο παράλογο, αλλά αυτός είναι ο τρόπος που χρησιμοποιεί το μυαλό για να ηρεμήσει, ο αμυντικός μηχανισμός της εκλογίκευσης.

Το πένθος φυσιολογικά διαρκεί μέχρι 6 μήνες. Εάν παραταθεί μετά τους 6 μήνες, τότε μιλάμε για κατάθλιψη.

Η διαταραχή μετατραυματικού στρες μπορεί να αρχίσει και κάποιους μήνες μετά το τραυματικό γεγονός. Η έναρξή της μπορεί να καθυστερήσει, να μην είναι αυτόματη.

Και μετά πώς;

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους που πενθούν και υποφέρουν από μετατραυματικό στρες;

Κατ’ αρχάς, μπορούμε να τους βοηθήσουμε μόνο αν είμαστε πραγματικά οικείοι τους από προηγουμένως. Δεν είναι ώρα τώρα για ξένους, παρείσακτους ή περίεργους να έρθουν κοντά στα άτομα αυτά. Χρειάζεται σεβασμός και απόσταση.

Οι συγγενείς που έχουν καλή σχέση μαζί τους και οι φίλοι τους, όχι οι απλώς γνωστοί τους, μπορούν να διαδραματίσουν ένα σημαντικό ρόλο στην αποθεραπεία των ανθρώπων αυτών από τον πόνο τους. Μπορούν να τους παρέχουν πρακτική βοήθεια σε καθημερινά ζητήματα, να τους βοηθήσουν με τις δουλειές του σπιτιού, το μαγείρεμα, τα ψώνια, τη φροντίδα των παιδιών όσο αυτοί είναι ανίκανοι να τα κάνουν. (Αργότερα, όταν νιώσουν καλύτερα, ίσως μετά από μερικές εβδομάδες, είναι καλύτερα να τους αφήσουν να τα κάνουν οι ίδιοι, ώστε να έχουν έτσι και ένα είδος εργασιοθεραπείας. Η ενασχόληση με καθημερινά πράγματα, μας βοηθά να επανέλθουμε στην πραγματικότητα και στη ρουτίνα μας.)

Επίσης, εξίσου σημαντικό, είναι να στηρίξουμε συναισθηματικά αυτά τα άτομα. Συναισθηματική στήριξη δε σημαίνει : «Σταμάτα να κλαις δεν είναι τίποτα», ή «να φανείς δυνατός για τα παιδιά, κατάπιε τον πόνο σου», ή «μην το συζητάς πλέον φτάνει.» ΄Ολα αυτά κάθε άλλο παρά συναισθηματική στήριξη προσφέρουν. Συναισθηματική στήριξη σημαίνει μια αγκαλιά για να κλάψει και να εκτονωθεί ο άνθρωπος που υποφέρει και πονεί. Το κλάμα είναι μια φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού απαραίτητη σε αυτές τις περιπτώσεις. Αν κάποιος δεν κλαίει καθόλου, τότε ίσως απωθεί τον πόνο του και αυτό είναι ανησυχητικό. Όχι κατακριτέο, ανησυχητικό για την ψυχική του υγεία.

Δεν υπάρχουν σωστά και λάθος στο πένθος. Ο καθένας ίσως διαλέξει έναν ιδιόμορφο τρόπο να βιώσει το πένθος του. Για παράδειγμα, μπορεί να διαλέξει ν’ακούει μια συγκεκριμένη μουσική με τις ώρες. Ή να χαζεύει στην τηλεόραση, ή να γελά νευρικά, ή να οδηγεί με τις ώρες, ή να καπνίζει αρειμανίως. Όλα αυτά είναι αποδεκτά, φτάνει να ανακουφίζουν αυτόν που τα διαλέγει. Στην Κύπρο, ως μικρή κοινωνία, έχουμε την τάση να κριτικάρουμε τις συμπεριφορές των συνανθρώπων μας και ακόμα και αυτές του πένθους δε μας ξεφεύγουν. Αφήστε τους ανθρώπους να εκτονωθούν όπως αυτοί νιώθουν καλύτερα. Δεν πενθεί μόνο αυτός που φορεί ολόμαυρα ρούχα και κλαίει μπροστά σε όλη τη γειτονιά. Κάποιοι άλλοι μπορεί να διαλέγουν διαφορετικούς τρόπους. Σεβαστείτε τους! Κι αυτούς και τον πόνο τους!

Σε μερικές περιπτώσεις, χρειάζεται οπωσδήποτε η βοήθεια ενός ειδικού, ψυχολόγου και σε σοβαρές περιπτώσεις και ψυχιάτρου. Αυτό συμβαίνει όταν το άτομο δεν μπορεί να χειριστεί από μόνο του τα αρνητικά συναισθήματα που το διακατέχουν και προβαίνει σε επικίνδυνες πράξεις για τον εαυτό του και την υγεία του, όταν περάσει το χρονικό διάστημα των έξι μηνών και η κατάθλιψη συνεχίζεται, όταν πάσχει από διαταραχή μετατραυματικού στρες. Τότε χρειάζεται οπωσδήποτε ψυχοθεραπεία. Το να πείσουμε τον δικό μας άνθρωπο να επισκεφτεί έναν ψυχολόγο σε τέτοια περίπτωση, αποτελεί ίσως τη σημαντικότερη βοήθεια που μπορούμε να του προσφέρουμε. Πολλές φορές φίλοι και συγγενείς έσωσαν κυριολεκτικά ανθρώπους πείθοντάς τους να δεχθούν ψυχολογική βοήθεια όταν την χρειάζονταν και δεν το παραδέχονταν λόγω του πόνου και της θλίψης τους.

Κάτι που πρέπει να γνωρίζουμε είναι πως οι τελευταίες έρευνες στον τομέα των αυτοκτονιών αποδεικνύουν πως ένα άτομο είναι επικίνδυνο να αυτοκτονήσει ακόμα και όταν αναφέρεται συχνά σε αυτό το ενδεχόμενο ως απειλή. Ενώ παλαιότερα πιστευόταν πως όταν κάποιος απειλεί συνέχεια πως θα αυτοκτονήσει, δεν κινδυνεύει να το κάνει. Σήμερα γνωρίζουμε πως όταν κάποιος απειλεί να αυτοκτονήσει είναι εξίσου επικίνδυνος να το κάνει όσο και εκείνος που το σχεδιάζει κρυφά.

Και τώρα πώς;

Δύσκολα. Το μετά μιας τραγωδίας είναι δύσκολο γι αυτούς που μένουν. Επώδυνο και βασανιστικό. Αυτοί που το επιβιώνουν καλύτερα είναι εκείνοι που έχουν δυνατό και συγκροτημένο χαρακτήρα, ισχυρή κοινωνική και ψυχολογική στήριξη, και πνευματικό υπόβαθρο. Η πνευματικότητα οποιασδήποτε μορφής βοηθά τους ανθρώπους να ξεπερνούν δύσκολα και βασανιστικά συμβάντα στη ζωή τους. Οι διάφορες τελετουργίες, όπως αυτές της κηδείας και των μνημόσυνων αποδεικνύονται  πολύ βοηθητικές για τους ανθρώπους που έχουν σύνδεση με την εκκλησία Οι πνευματικές πίστεις και οποιουδήποτε άλλου είδους επίσης στηρίζουν τους ανθρώπους επειδή τους δίνουν μια αιτιολογία γι αυτό που συνέβηκε και μια ελπίδα για το μέλλον. Έχει βρεθεί ερευνητικά πως οι άνθρωποι που δηλώνουν πιστοί σε οποιαδήποτε πίστη, έχουν πολύ χαμηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών και βαριάς κατάθλιψης.

Και μετά πώς;

Ας μαζέψουμε όσα εφόδια έχουμε μέσα μας, ο ψυχοσωματικός οργανισμός μας έχει αποθηκευμένες πολλές δυνάμεις, ας αφήσουμε τον εαυτό μας να βιώσει φυσιολογικά και αβίαστα το πένθος του, ας χρησιμοποιήσουμε όσους ανθρώπους είναι πραγματικά φίλοι μας και μας αγαπούν, και ήδη προσέτρεξαν δίπλα μας,  για να μας βοηθήσουν ορθά. Απομακρύνετε από κοντά σας οποιοδήποτε άτομο σας κάνει να νιώθετε άβολα με το πένθος σας και σας αναγκάζει να συμπεριφέρεστε με οποιοδήποτε κοινωνικά αποδεκτό, αλλά για σας αφύσικο και βασανιστικό τρόπο. Ανοιχτείτε σε ανθρώπους που σας καταλαβαίνουν και δε σας καταπιέζουν. Αποδεχθείτε τη βοήθεια ενός ειδικού αν εσείς νιώθετε πως τη χρειάζεστε ή κάποιος δικός σας σας παρακινεί. Δεν είναι ντροπή. Οι ειδικοί είναι εκεί για να τους χρησιμοποιούμε. Γιατί να μη χρησιμοποιούμε τις γνώσεις της σύγχρονης επιστήμης προς όφελός μας;

Ξεσπάστε, ξεσπαθώστε, διεκδικήστε τα νομικά και οικονομικά δίκαιά σας κι αυτά των αγαπημένων σας που έφυγαν τόσο άδικα. Αυτό θα σας βοηθήσει να νιώσετε έστω εκ των υστέρων μια δικαίωση. Αν υπάρχουν φταίκτες, άνθρωποι που από το πόστο τους έδρασαν απερίσκεπτα και συνέβαλαν σ΄αυτό το μεγάλο κακό γιατί να μην τιμωρηθούν; Έτσι θα μπορέσετε να το ξεπεράσετε ευκολότερα, ν αναπαυτείτε ψυχολογικά. Αυτό που σας συνέβηκε είναι μια μεγάλη αδικία, μια πρωτοφανής ατυχία. Είναι πολύ βαρύ και δύσκολο και χρησιμοποιείστε χωρίς ντροπή, οποιοδήποτε μέσο έχετε στη διάθεσή σας για να γιατρευτείτε από τον τεράστιο εσωτερικό πόνο και να μπορέσετε να προσαρμοστείτε στον νέο τρόπο ζωής σας που τόσο βίαια σας επιβλήθηκε.

Κουράγιο!

Το ξυπνητήρι δε χτυπά πια στις 6.30 πμ για τους μικρούς μαθητές. Τα σχολεία έκλεισαν για τις καλοκαιρινές διακοπές και οι γονείς αποκτούμε…. τριπλό πονοκέφαλο!
Ούσα γονιός δύο μικρών μαθητών η ίδια και μιλώντας με δεκάδες άλλους γονείς που βρίσκονται στην ίδια μοίρα κάθε χρόνο τέτοια εποχή, κατέληξα στο συμπέρασμα πως η απασχόληση των μικρών μας το καλοκαίρι αποτελεί σοβαρό θέμα!  Κατά τη διάρκεια της σχολικής περιόδου, τα μικρά απασχολούνται εκτός σπιτιού για 7 ώρες τουλάχιστον, όσο διαρκούν τα μαθήματα και η μετακίνησή τους από και προς το σχολείο. Και πέραν τούτου, επιστρέφουν στο σπίτι κουρασμένοι, εξουθενωμένοι και χωρίς διάθεση για πολλά πολλά. Αταξίες, αδελφικούς καυγάδες και τα τέτοια. Τώρα όμως; Ξυπνούν φρέσκοι πρωί πρωί κι αρχίζουν τα όργανα!
Και φευ!, αλίμονο!  σε όποια γειτονιά δε διαθέτει άλλα συνομήλικα άτομα σε διακοπές, αλάνες, και πισίνες. Και πόσες γειτονιές τα διαθέτουν αυτά πλέον; 0ι περισσότεροι ζούμε σε πολυκατοικίες που διαθέτουν ελάχιστες οικογένειες με παιδιά σχολικής ηλικίας, δεν υπάρχουν κοντά χώροι παιχνιδιού, στη Λευκωσία δεν έχει θάλασσα και οι πισίνες είναι λίγες και όχι τόσο εύκολα προσβάσιμες.
Οι περισσότεροι γονείς παθαίνουμε ένα μεγάλο σοκ τις πρώτες 2-3 εβδομάδες των σχολικών διακοπών. Κι αυτό συμβαίνει ακριβώς επειδή και τα μικρά μας παθαίνουν το ίδιο. Η μετάβαση από το αυστηρά καθορισμένο πρόγραμμα του χειμώνα στο χαλαρό και ελεύθερο του καλοκαιριού είναι μια μεγάλη αλλαγή και θέλουν κάποιο χρόνο να τη συνηθίσουν.
Τί μπορούμε να κάνουμε για να περάσουμε το καλοκαίρι με όσον το δυνατόν λιγότερες κρίσεις, ζημιές και καυγάδες;
Πρώτον, να αναγνωρίσουμε στα παιδιά μας την φυσιολογική τους αντίδραση στην αλλαγή στην καθημερινότητά τους. Χρειάζονται όντως 1 με 2 εβδομάδες για να συνηθίσουν και να είμαστε προετοιμασμένοι γι’αυτό. Όταν περιμένεις να συμβούν κάποιες καταστάσεις, τότε τις αντιμετωπίζεις πιο ήρεμα και στωικά.
2. Να προγραμματίσουμε έγκαιρα τον πολύ ελεύθερο χρόνο που θα έχουν πλέον τα παιδιά μας. Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, κι ο ελεύθερος χρόνος είναι πιο ευχάριστος και δημιουργικός, όταν είναι προγραμματισμένος. Τα summer schools είναι μια πολύ καλή λύση, ειδικά για όσους γονείς εργάζονται. Θα έλεγα όμως, πως ακόμα και στην περίπτωση που ένας από τους δύο γονείς δεν εργάζεται, ή έχουν και οι δύο μεγάλο χρονικό διάστημα καλοκαιρινών διακοπών, όπως π.χ. οι εκπαιδευτικοί, είναι καλή ιδέα να απασχολήσουν τα παιδιά με ένα καλοκαιρινό σχολείο ή κατασκήνωση, για να βρουν τον τόσο απαραίτητο χρόνο για τον εαυτό τους και την προσωπική τους ζωή. Συνήθως, νιώθουμε ενοχές να στέλλουμε τα παιδιά μας εκτός σπιτιού, όταν εμείς είμαστε σπίτι. Κι αυτό είναι απότοκο της κυπριακής κουλτούρας που θέλει τους γονείς ενοχικούς και υποδουλωμένους στις επιθυμίες των παιδιών τους και τις κοινωνικές επιταγές. Η αλήθεια είναι όμως πως είμαστε καλύτεροι γονείς όταν νιώθουμε ευτυχισμένοι, ολοκληρωμένοι και ξεκούραστοι. Για πολλούς όμως από εμάς, τα κόστα των καλοκαιρινών σχολείων είναι απαγορευτικά και έτσι καταφεύγουμε στην παραδοσιακή κυπριακή λύση των γιαγιάδων και των παππούδων. Εδώ τα πράγματα χρειάζονται μεγάλη προσοχή και επαγρύπνηση. Κι εδώ χρειάζεται προγραμματισμός και συνεργασία για να μείνουμε όλοι ικανοποιημένοι. Είναι βασικό να είναι προγραμματισμένος ο χρόνος που θα παραμένουν στους παππούδες. Ώστε και οι παππούδες να βρίσκουν χρόνο να ξεκουράζονται, είναι και αυτοί άνθρωποι και μάλιστα μεγαλύτεροι και κουράζονται πιο εύκολα. Και τα παιδιά να νιώθουν πως υπάρχει κάποια τάξη στην καθημερινότητά τους και δεν είναι μπάλες πεταμένες- ξεχασμένες στον παππού και στη γιαγιά. Και οι γονείς να βρίσκουν 1-2 ώρες την μέρα μόνοι μετά τη δουλειά. Συνεννόηση μεταξύ των γονιών και των παππούδων για κοινή αντιμετώπιση των αταξιών και των απαιτήσεων των παιδιών είναι απαραίτητη. Γιατί, εάν οι γονείς τηρούμε κάποιους κανόνες και απαγορεύσεις στα παιδιά και οι παππούδες τους αναιρούν, τότε τα παιδιά μπερδεύονται και βρίσκουν χώρο και υποστήριξη για να επαναστατήσουν ενάντια στους κανόνες ανατροφής από τους γονείς τους. Επιστρέφουν στο σπίτι, από τους παππούδες, με άλλον αέρα και απαιτήσεις που συχνά οδηγούν σε αντιδράσεις και καυγάδες. Επίσης, πρέπει να δίνεται προσοχή στο να είναι όσον το δυνατόν πιο ισομερής η κατανομή του χρόνου και σημασίας προς το κάθε παιδί. Οι περισσότεροι παππούδες έχουν αδυναμία σε ένα εγγονάκι, το πιο μικρό, ή αυτό που φέρει το όνομά τους, κι αυτό αναστατώνει τα παιδιά που νιώθουν ότι αδικούνται και μαζεύουν εσωτερικό θυμό τον οποίο ξεσπούν πάνω στα αδέλφια τους ή στους γονείς τους αργότερα.
Οι διακοπές συνοδεύονται με ευχάριστες προσδοκίες. Για να τις συνδυάζουμε με ευχάριστες αναμνήσεις χρειάζεται από τη μια να τις προγραμματίσουμε κι από την άλλη να αναγνωρίσουμε στο κάθε μέλος της στενής και ευρύτερης οικογένειας τις δικές του ανάγκες για ξεκούραση και διακοπή. Καλό καλοκαίρι!

Πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αγλαντζιά το καλοκαίρι του 2005.

Μαγειρεύω στην κουζίνα. Τα παιδιά παίζουν δίπλα στο σαλόνι. Ξαφνικά ακούω την κόρη μου να τσιρίζει υστερικά. Τους φωνάζω : «τί πάθατε;» . Οι τσιρίδες συνεχίζονται και όταν επιτέλους παρατάω αυτό που κάνω και καταφθάνω στο χώρο του εγκλήματος, είμαι ήδη θυμωμένη, τρομερά θυμωμένη, ρωτάω τι συνέβη, ο ένας κατηγορεί τον άλλο, η μικρή ουρλιάζει πως την χτύπησε, ο μεγάλος επιδεικνύει μια εμφανή δαγκωματιά στο μπράτσο κι εγώ θέλω να τους δείρω, να τους δείρω… Δε συγκρατιέμαι, αρχίζω να φωνάζω κι εγώ και γινόμαστε μύλος…

Ένα καθημερινό παράδειγμα για το φαύλο κύκλο του θυμού. Αυτό το έντονο συναίσθημα που σε καταβάλλει και σε μεταμορφώνει σε δευτερόλεπτα από ήρεμο αρνάκι σε μαινόμενο ταύρο. Ο γιος μου το ονομάζει «εσωτερική καταπίεση». Ένας καταπιεστής, θρονιασμένος στην καρδιά σου που σου δίνει εντολές να υψώσεις τον τόνο της φωνής σου, να πεις λόγια που μετά θα μετανιώσεις, να χάσεις τον έλεγχο, να χειροδικήσεις. Από που έρχεται ο θυμός μας;  Ποιες είναι οι καταβολές του;

Αρχαίες. Όπως όλες οι καταβολές των ενστίκτων μας. Ο θυμός είναι ένα ένστικτο. Ένας γενετικός προγραμματισμός που χρησιμεύει στην αυτοπροστασία μας…

Καλά, θα πείτε, αυτή αποτρελάθηκε τελείως. Τι θέλει να μας πει τώρα, πως ο θυμός είναι καλό και προστατευτικό συναίσθημα;

Έτσι ξεκίνησε. Ο θυμός ενεργοποιεί τον οργανισμό μας και έχει στόχο να μας προστατεύσει από την απάθεια και τις αρνητικές ενέργειες των άλλων προς το άτομό μας.

Σου λεει ψέματα κάποιος; Θυμώνεις μαζί του.

Σε απειλεί; Θυμώνεις.

Σε κλέβει; Θυμώνεις.

Φανταστήκατε να ήμασταν μακάρια ήρεμοι απέναντι στον καθένα που μας εκμεταλλευόταν ή μας έθιγε ψυχολογικά με οποιονδήποτε τρόπο; Θα κινδυνεύαμε να αφανιστούμε. Θα ήμασταν τα καταλληλότερα θύματα για κάθε είδους σωματική και ψυχολογική κακοποίηση.

Ο θυμός μπορεί να χαρακτηριστεί ως η αντίδραση του ανθρώπου στον ψυχικό πόνο. Όπως αντιδρούμε ως ηλεκτρισμένοι στο σωματικό πόνο του τσιμπήματος μιας καρφίτσας για παράδειγμα, έτσι αντιδρούμε όταν θυμώνουμε. Αναπηδούμε ψυχικά και ετοιμαζόμαστε για αντεπίθεση και προστασία.

Ο θυμός είναι ένα αρχαίο ένστικτο εντεταλμένο στην προστασία μας.

ʼρα είναι καλό πράγμα να θυμώνουμε; Να συνεχίσουμε ακάθεκτοι; Γιατί η διάσημη και για το θυμό της μοντέλα Ναόμι Κάμπελ δέχτηκε να νοσηλευτεί σε κλινική αποτοξίνωσης από το θυμό; Γιατί υπάρχουν τέτοιες κλινικές στο εξωτερικό; Γιατί οι θυμώδεις, οι οξύθυμοι άνθρωποι είναι δύσκολοι στην παρέα έως αποκρουστικοί για τους άλλους;

Η αλήθεια είναι πως στη σύγχρονη εποχή τη γεμάτη άγχος, έντονους ρυθμούς και παντός είδους καταπίεση, οι άνθρωποι δυσκολευόμαστε να έχουμε καλή επαφή με το θυμό μας. Τον καταπιέζουμε, τον αφήνουμε να θεριέψει και μετά δεν μπορούμε να τον ελέγξουμε. Τι σημαίνει «καταπιέζω το θυμό μου»;  Καταπιέζω το θυμό μου, σημαίνει τον απωθώ, δεν τον ακούω τη στιγμή που δημιουργείται. Ντρέπομαι, φοβάμαι να θυμώσω, θεωρώ πως αυτό δεν είναι σωστό, φοβάμαι να μη χάσω σημαντικές σχέσεις εξαιτίας του θυμού μου, κι έτσι δεν τον εκδηλώνω άμα τη γενέσει του. Αυτό σημαίνει πως όταν νιώσω πως θυμώνω με μια πράξη ή ενέργεια του συνανθρώπου μου, καταπιέζω τον εαυτό μου και δεν το δείχνω. Ο θυμός όμως, όπως κάθε ανθρώπινη ενέργεια δεν εξαφανίζεται μαγικά, όσο τον σπρώχνεις προς τα βάθη της ψυχής σου, τόσο θεριεύει και τόσο πιο ανεξέλεγκτος γίνεται. Με τον καιρό όλο και περισσότερος θυμός συσσωρεύεται στο υποσυνείδητό μας. Έτσι κυκλοφορούμε, σχεδόν όλοι μας, σαν ωρολογιακές βόμβες έτοιμοι να εκραγούμε με την πρώτη σημαντική ή ασήμαντη αφορμή.

Ένας άλλος λόγος που πολλοί από εμάς κουβαλούμε συσσωρευμένο θυμό μέσα μας, είναι η σωματική και ψυχολογική κακοποίηση που έχουμε υποστεί κατά την διαπαιδαγώγησή μας. Φωνές, απειλές, υποτίμηση, ταμπέλες, συγκρίσεις, απόρριψη, ξύλο. Όλα αυτά προκαλούν θυμό στο μικρό παιδί, το οποίο διδάσκεται από τους γονείς και τους δασκάλους του να μην εκφράζει τον θυμό του, γιατί θα φαει κι άλλο ξύλο, κι άλλες φωνές, κι άλλες τιμωρίες. Η παραδοσιακή κυπριακή διαπαιδαγώγηση αφήνει το ενήλικο άτομο με πολύ θυμό μέσα του, θυμό που πολλές φορές δεν αναγνωρίζει καν πως υπάρχει.

Μια άλλη άποψη για το θυμό, είναι πως κληροδοτείται από το γονιό στο παιδί σαν μια ψυχοβιολογική κληρονομιά. Ελάχιστα γνωρίζουμε ακόμη για αυτή τη νέα ανακάλυψη της γενετικής, έχει όμως αποδειχθεί πως εκτός από σωματικά χαρακτηριστικά, κληρονομούμε στα παιδιά μας και συναισθηματικές μνήμες. Έτσι μια μητέρα που κουβαλά μέσα της μεγάλα αποθέματα θυμού μπορεί να τα κληροδοτήσει στα παιδιά της κι αυτά στα δικά τους παιδιά.

Μια δύσκολη και βασανιστική γέννα φαίνεται πως μπορεί να γεμίσει τη «σακούλα του θυμού» ενός νέου ανθρώπου, που έρχεται με τραυματικό τρόπο στη ζωή. Η διαταραγμένη ζωή του εμβρύου στη μήτρα της μητέρας του, μπορεί επίσης να συμβάλει στη συσσώρευση απωθημένου θυμού. Με τον ίδιο τρόπο και κάθε τραυματική εμπειρία ιδιαίτερα στη βρεφική και παιδική ηλικία.

Ανακεφαλαιώνοντας, ο στιγμιαίος θυμός είναι ευεργετικός επειδή μας προστατεύει. Ο απωθημένος συσσωρευμένος θυμός είναι επικίνδυνος για μας και τους άλλους.

Στο επόμενο άρθρο θα απαντήσουμε στις ερωτήσεις:

-Πώς θα απαλλαχθούμε από τον απωθημένο θυμό;

-Πώς θυμώνουμε υγιεινά;

Και, για να μη θυμώσω μαζί σας, να είστε εδώ!

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος

Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αγλαντζιά το 2005.

Στη σημερινή εποχή δυστυχώς τα διαζύγια είναι

συνηθισμένο φαινόμενο. Όλοι έχουμε κάποιο φίλο ή
συγγενή που πέρασε ή περνά αυτή την επώδυνη
διαδικασία. Η κυπριακή μας κουλτούρα και ανατροφή όμως
δεν μας έχει δώσει τα εφόδια και τα εργαλεία για να
μπορούμε να βοηθήσουμε αυτά τα άτομα που αγαπούμε.
΄Ολοι, λίγο πολύ ξέρουμε τι να πούμε σε κάποιον που
έχασε κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο από φυσικά αίτια ή
σε δυστύχημα, τι να πούμε σε κάποιον που είναι βαριά
άρρωστος, αλλά δεν έχουμε διδαχθεί πως να
αντιμετωπίζουμε ένα άτομο που χωρίζει.

Συνήθως προσπαθούμε να πείσουμε αυτά τα άτομα να
γυρίσουν πίσω στον πρώην σύντροφό τους. Το διαζύγιο
θεωρείται ακόμη κάτι κακό από μόνο του. Ως κυπριακή
κοινωνία, δίνουμε περισσότερη έμφαση στο πόσο βλαβερό
και κακό είναι να χωρίσει κάποιος για τον ίδιο και στα
παιδιά του, και λίγη ή σχεδόν καθόλου σημασία στο πώς
περνά κάποιος μέσα σε έναν δύσκολο ή πεθαμένο γάμο.
Αυτό βέβαια, έχει να κάνει με το ότι η κοινωνία μας
είναι κλειστή και συντηρητική.

Για τον άλφα ή βήτα λόγο, ασφαλώς σοβαρό για το άτομο
ή το ζευγάρι που το αποφασίζει, έχει επέλθει ο
χωρισμός. Από τη στιγμή που φτάνει ένα ζευγάρι στο
σημείο να πει : «χωρίζουμε και βάζουμε μπρος το
διαζύγιο», απειροελάχιστες πιθανότητες υπάρχουν για να
αντιστραφεί αυτή η πορεία. ΄Ωστε, δεν υπάρχει κανένας
λόγος και καμιά χρησιμότητα να προσπαθούμε να πείσουμε
τους ανθρώπους που αγαπούμε, συγγενείς ή φίλους, να
αλλάξουν γνώμη για το χωρισμό. Μόνο στενοχώρια και
καταπίεση μπορούμε να τους κάνουμε να νιώσουν με αυτό
τον τρόπο και να τους απομακρύνουμε από κοντά μας και
από τη συμπαράστασή μας, την οποία τόσο πολύ έχουν
ανάγκη αυτήν την δύσκολη περίοδο. Τα άτομα που
χωρίζουν τείνουν να απομακρύνονται από συγγενείς και
φίλους που προσπαθούν να τους πείσουν να αλλάξουν
γνώμη για την απόφασή τους. Αλλά, ακόμη κι αν δεν
απομακρυνθούν από κοντά μας, κριτικάροντάς τους, θα
τους κάνουμε να νιώθουν άσχημα για τον εαυτό τους,
χαμηλή αυτοεκτίμηση και ενοχές.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως όταν κάποιος
χωρίζει, βιώνει μια περίοδο πένθους. Η ψυχή βιώνει τον
τερματισμό της σχέσης ως έναν άλλο θάνατο. Πεθαίνει ο
σύνδεσμος του ζευγάριού, η οικειότητα, τα κοινά όνειρα
και οράματα που είχαν μοιραστεί. Αυτό το πένθος,
μπορεί να φαίνεται σ’εμάς σαν κατάθλιψη ή αλλόκοτη και
ανεξήγητη συμπεριφορά. Το άτομο δηλαδή μπορεί να
κλειστεί στον εαυτό του, ν’αρχίσει να πίνει και να
καπνίζει υπερβολικά, να απέχει από κοινωνικές
εκδηλώσεις, ν’απομονώνεται και ν’απομακρύνεται από
τους άλλους. ΄Η, από την άλλη, μπορεί να δείχνει μια
πρωτοφανή εξωστρέφεια, να βγαίνει πολύ συχνά έξω, να
διασκεδάζει κατά κόρον και να αλλάζει συνεχώς
ερωτικούς συντρόφους. Και η μια και η άλλη συμπεριφορά
είναι οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος. Στην πρώτη
περίπτωση, το άτομο αποδέχεται το πένθος του και το
βιώνει. Στην δεύτερη περίπτωση, δεν θέλει να το
παραδεχθεί, δεν το αντέχει και απωθεί τα αρνητικά του
συναισθήματα, βγάζοντας προς τα έξω μια εντελώς
διαφορετική συμπεριφορά, η οποία συνήθως προκαλεί
αρνητικές αντιδράσεις από το στενό του περιβάλλον και
το κοινωνικό σύνολο.

Πώς συμπαραστεκόμαστε τον δικό μας άνθρωπο σε αυτή την
περίπτωση;
1. Αποδεχόμαστε την απόφασή του να χωρίσει.
2. Κατανοούμε την συμπεριφορά του αμέσως μετά το
διαζύγιο και δεν την κριτικάρουμε.
3. Προσφέρουμε τη συντροφιά μας σε δύσκολες ώρες, π.χ.
τα βράδια που είναι μόνος/η ή αν έχει παιδιά,
προσφέρουμε βοήθεια με τα παιδιά.
4. Ακούμε με προσοχή και κατανόηση τα προβλήματά του
και τα παράπονά του από τον/την πρώην σύντροφο.
5. Εμψυχώνουμε τον άνθρωπό μας, δίνοντάς του
παραδείγματα από άλλους ανθρώπους που ξεπέρασαν τα
προβλήματα του διαζυγίου και κατάφεραν να
ισορροπήσουν.
6. Εάν, βλέπουμε πως η περίοδος του πένθους,
παρατείνεται μετά τους πρώτους έξι μήνες, ή η
αυτοκαταστροφική συμπεριφορά είναι έντονη και
επικίνδυνη, προτρέπουμε το άτομο να επισκεφτεί κάποιο
ψυχολόγο.

Είναι πολύ σημαντική η ηθική βοήθεια και συμπαράσταση
προς το παιδί μας, το συγγενικό ή το φιλικό μας
πρόσωπο που περνά την εξαιρετικά δύσκολη φάση του
διαζυγίου. Ας αρχίσουμε να αλλάζουμε την συνήθως
αρνητική και απορριπτική στάση της κυπριακής κοινωνίας
και ας βοηθήσουμε τους ανθρώπους που αγαπούμε να να
περάσουν μέσα από αυτό το δύσκολο στάδιο. Με τον
ψυχολογικό πόλεμο και την απόρριψη μόνο ζημιά μπορούμε
να τους προκαλέσουμε. Αν νιώθουμε πως δεν μπορούμε να
δώσουμε οποιασδήποτε μορφής συμπαράσταση, καλύτερα ας
κρατηθούμε μακριά, σεβόμενοι την απόφασή τους, η οποία
ουσιαστικά αφορά μόνον τους ίδιους. Εάν, παρ’ευχήν,
βρεθείτε στα παπούτσια τους, θα καταλάβετε τί περνούν!

Θέκλα Πετρίδου

Ψυχολόγος κοινωνικής και κλινικής κατεύθυνσης, με
ιδιαίτερο συγγραφικό και κλινικό ενδιαφέρον σε θέματα
σχέσεων.

Πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αγλαντζιά το 2005.